Vermoeidheid, ouderdomsklachten, schaamte of afhankelijkheid van zorg: hoe verandert je seksleven als je de zeventig of tachtig nadert? En wat bevredigt je behoefte aan intimiteit en seksualiteit?
Opwinding en verlangen hebben niet zoveel met leeftijd te maken, en de behoefte aan intimiteit en seksualiteit al helemaal niet, zegt arts-seksuoloog Elise van Alderen. Zij schreef het boek ‘Wellust – Waarom we als vrouwen te weinig van seks genieten en hoe we dat veranderen.’
“We doen alsof seks iets is voor jonge mensen en dat het niet meer bestaat als je ouder wordt. Dat is onzin. Seks in een relatie beleef je vanuit liefde, ontspanning, speelsheid en verbondenheid met de ander. Je deelt samen iets vanuit opwinding en genot. Dat is iets waar leeftijd helemaal geen vat op heeft.”
Waar leeftijd volgens Van Alderen wel vat op heeft, is onze kijk op seks. Zeker mensen die zijn geboren in de jaren veertig of vijftig zijn opgegroeid met het idee dat seks er is voor het genot van de man. “Het was je huwelijksplicht. Veel vrouwen in deze leeftijd, die ik ook in mijn praktijk zie, ondergingen het en hebben nooit geleerd dat zij ook genot of opwinding kunnen of mogen voelen. Bedenk ook dat verkrachting binnen het huwelijk pas in 1991 strafbaar is gesteld.”
Mensen in deze leeftijdscategorie hebben vaker te maken met lichamelijke ongemakken, schaamte, taboe, schuldgevoel, of een gebrek aan iemand om seksualiteit mee te delen. Maar dat staat los van het vermogen om opwinding en verlangen te voelen, zegt Van Alderen.
Een masturberende oudere is nog geen vieze oude man
Wat kan meespelen bij seksualiteit na je 75e – de zogenaamde vierde levensfase – is het gebrek aan hulp en privacy als je afhankelijk bent van zorg. Maar onze behoefte aan intimiteit verandert niet, ook niet als we oud zijn, zegt Ymke Kelders, programmamanager seksualiteit en zorg bij Rutgers, het expertisecentrum op het gebied van seksualiteit.
“Veel zorgverleners weten niet dat seksualiteit en intimiteit er nog steeds bij horen als je tachtig bent, ook als je minder mobiel of zorgafhankelijk bent. We denken bij de combinatie ouderen en seks algauw: bah, nee, dat doen ze niet meer. Dat is niet de realiteit.”
Als een zorgverlener een kamer binnenloopt in een verpleeghuis en een masturberende man aantreft, dan is dat geen vieze oude man, maar een man wiens privacy niet wordt gerespecteerd. Er zijn kleine dingen die zorgverleners kunnen doen, legt Kelders uit. “Kloppen. Of bij een intake iemands seksuele behoeften bespreken. Dat kan ongemakkelijk zijn. Toch is het belangrijk dat je als zorgverlener ook aandacht hebt voor iemand seksualiteit, zeker omdat je goede, persoonsgerichte zorg wil bieden.”
Er zijn manieren waarop seksualiteit onderdeel kan zijn van het werk: een bordje op de deur hangen als iemand privacy wil, regelen dat de partner af en toe kan blijven slapen, of dat de partner kan helpen met douchen.”
Hulpmiddelen bij seksualiteit
Kenniscentrum Rutgers en zorgorganisatie Vilans ontwikkelden een serie hulpmiddelen voor seksualiteit en intimiteit die online te bestellen zijn. Denk bijvoorbeeld aan een aantrekhulp voor condooms, een kruk om op te liggen met een uitsparing voor een penis, een speeltje om je partner niet te belasten met je gewicht, een verzwaarde polsband die trillende vingers voorkomt, of kussens voor een comfortabele positie.
Doe het niet omdat het ‘erbij hoort’
Seks ziet er anders uit als je ouder wordt, en even een vluggertje zit er waarschijnlijk niet meer in. Van Alderen: “De aandacht voor een erectie en snelle, spectaculaire penis-in-vaginaseks is over het algemeen overdreven groot. Vrouwen hebben een erectie sowieso niet nodig voor hun genot; dat zit in hun clitoris.”
Als mannen op latere leeftijd moeite hebben om een erectie te krijgen of te houden, zijn er andere manieren om samen intiem te zijn, zegt Van Alderen. “Seks is niet pas lekker als er penetratie is geweest. Voor veel vrouwen is dat sowieso vaak niet heel prettig, omdat het niet volgens hun voorwaarden verloopt. Leg dus geen druk op penis-vaginaseks, en zie het vooral als kans om uit te proberen en communiceren.”
Seks bespreken is steeds minder een taboe, maar dat heeft ook een keerzijde, zegt Van Alderen. “Als je in de zeventig bent, net weduwe, en een leven lang penis-in-vaginaseks hebt ondergaan voor je man, helpt het niet als de boodschap nu is: ga het maar lekker vaak doen, trek een sexy setje aan, koop gewoon een satisfyer.”
“Als je niet weet hoe je kunt genieten van seks is dat niet helpend. Zo’n speeltje is geen wondermiddel en een sexy setje is niet voor jezelf, maar meer voor een man. Deze vrouwen help je zeker niet met opgelegde openheid, druk en dwang. Zij hebben geen speeltjes nodig, maar zelfkennis en autonomie.”
Seksualiteit is van jezelf, en van niemand anders, benadrukt zij. “Doe het alleen bij opwinding en verlangen naar elkaar en omdat je ervan geniet. Niet omdat het gezond voor je zou zijn, omdat je dan langer zou leven, omdat het moet of erbij hoort, omdat het goed zou zijn voor je prostaat: allemaal onzin. Seks hoeft helemaal niet, dat bepaal je zelf.”
Fatigue, old age complaints, shame or dependence on care: how does your sex life change as you approach your seventies or eighties? And what satisfies your need for intimacy and sexuality?
Arousal and desire have little to do with age, and the need for intimacy and sexuality even less, says physician-sexologist Elise van Alderen. She wrote the book ‘Lust – Why we as women enjoy sex too little and how we change that.’
“We pretend that sex is something for young people and that it no longer exists as you get older. That is nonsense. Sex in a relationship is experienced from love, relaxation, playfulness and connection with the other person. You share something together from excitement and pleasure. Age has absolutely no hold on that.”
According to Van Alderen, what age does affect is our view of sex. Certainly, people who were born in the 1940s or 1950s grew up with the idea that sex is for the man’s pleasure. “It was your marital duty. Many women of this age, whom I also see in my practice, underwent it and never learned that they could or may also feel pleasure or excitement. Also consider that rape within marriage was only made punishable in 1991.”
People in this age category are more likely to deal with physical discomfort, shame, taboo, guilt, or a lack of someone to share sexuality with. But that is separate from the ability to feel arousal and desire, says Van Alderen.
An older person who masturbates is not a dirty old man
What can play a role in sexuality after your 75th – the so-called fourth phase of life – is the lack of help and privacy if you are dependent on care. But our need for intimacy does not change, even when we are old, says Ymke Kelders, sexuality and care program manager at Rutgers, the center of expertise in the field of sexuality.
“Many healthcare providers do not know that sexuality and intimacy are still part of it when you are eighty, even if you are less mobile or dependent on care. When we think of the combination of elderly people and sex, we quickly think: bah, no, they don’t do that anymore. That is not the reality.”
If a healthcare provider walks into a room in a nursing home and finds a man masturbating, that is not a dirty old man, but a man whose privacy is not being respected. There are small things that healthcare providers can do, Kelders explains. “Knocking. Or discussing someone’s sexual needs during an intake. That can be uncomfortable. Yet it is important that as a healthcare provider you also pay attention to someone’s sexuality, especially because you want to provide good, person-centered care.”
There are ways in which sexuality can be part of the work: hanging a sign on the door when someone wants privacy, arranging for the partner to stay overnight occasionally, or for the partner to help with showering.”
Resources for sexuality
Knowledge center Rutgers and care organization Vilans have developed a series of resources for sexuality and intimacy that can be ordered online. For example, a condom aid, a stool to lie on with a recess for a penis, a toy to avoid burdening your partner with your weight, a weighted wristband to prevent trembling fingers, or pillows for a comfortable position.
Don’t do it because it ‘belongs’
Sex looks different as you get older, and a quickie is probably no longer an option. Van Alderen: “The attention for an erection and quick, spectacular penis-in-vagina sex is generally exaggerated. Women do not need an erection for their pleasure anyway; it is in their clitoris.”
If men have difficulty getting or maintaining an erection later in life, there are other ways to be intimate together, says Van Alderen. “Sex is not only good if there has been penetration. For many women, that is often not very pleasant anyway, because it does not proceed according to their conditions. So don’t put pressure on penis-vagina sex, and see it mainly as an opportunity to experiment and communicate.”
Discussing sex is becoming less and less of a taboo, but that also has a downside, says Van Alderen. “If you are in your seventies, newly widowed, and have undergone penis-in-vagina sex for your husband all your life, it doesn’t help if the message now is: go ahead and do it often, put on a sexy outfit, just buy a satisfyer.”
“If you don’t know how to enjoy sex, that is not helpful. Such a toy is not a miracle cure and a sexy outfit is not for yourself, but more for a man. These women are certainly not helped by imposed openness, pressure and coercion. They do not need toys, but self-knowledge and autonomy.”
Sexuality belongs to you, and no one else, she emphasizes. “Only do it when you are aroused and desire each other and because you enjoy it. Not because it would be healthy for you, because you would live longer, because it is necessary or belongs, because it would be good for your prostate: all nonsense. Sex is not necessary at all, you decide that yourself.”