Iets gepresteerd? Je zet het op LinkedIn. Zit je haar goed: met een selfie moeten anderen dat ook meteen zien. Staat iemands mening of gedrag je niet aan? Dan geef je een grote mond. Onze maatschappij wordt steeds narcistischer. Ben jij er ook een?
Tekeergaan op sociale media, politici bedreigen omdat je het niet met ze eens bent, je niet laten aanspreken op je fouten, een andere mening niet verdragen – dat soort uitingen kunnen wijzen op trekken van narcisme, zegt Désiré Palmen.
Zij is psycholoog en onderzoeker aan het Lectoraat Geweld in Afhankelijkheidsrelaties (GIA) bij het Centre of Expertise Veiligheid en Veerkracht. Ze promoveerde op de thema’s narcisme, psychopathie en leiderschap.
Er wordt door de wetenschap al een tijd gesproken over een epidemie van narcisme die sinds de jaren zeventig vooral in de westerse wereld gaande is, zegt zij. “Van een collectivistische samenleving zijn we naar een individualistische gegaan, en onze waarden – solidariteit, gemeenschapszin en zorg voor elkaar – zijn veranderd. We vinden autonomie, individualisme en uniek zijn nu belangrijker.”
We zijn er allemaal onderdeel van, zegt zij. “Ik won een prijs met mijn proefschrift. Tien jaar geleden zou ik dat niet op LinkedIn hebben gezet, nu wel. Dat maakt me geen narcist, maar het is een stuk normaler om je eigen succes te laten zien.”
Being self -satisfied is not yet narcissism
Narcisme bestaat in gradaties, van extreem tot het hebben van enkele kenmerken ervan. Extreem narcisme is een persoonlijkheidsstoornis, beschreven in de DSM 5. Dit type narcisme valt onder psychopathologie – deze mensen zijn er tot in hun vezels van overtuigd dat ze superieur aan anderen zijn, zijn egocentrisch en niet empathisch.
Trekken van narcisme, zegt Palmen, en dus niet die extreme vorm, zou je bij jezelf en anderen kunnen herkennen. “Het is een feit dat er een duidelijke stijging is in narcistische persoonlijkheidstrekken én op de pathologische narcistische persoonlijkheidsstoornis.” Dat laat Amerikaans onderzoek zien. Duizenden respondenten toonden aan dat twintigers drie keer vaker voldeden aan de kenmerken van de narcistische persoonlijkheidsstoornis dan 65-plussers.
Palmen: “Trots zijn op je prestaties, uiterlijk, talent – dat is niet meteen narcisme. Zelfwaardering, waarbij je de goede en mindere kanten van jezelf erkent, en ook de kwaliteiten van anderen ziet en bewondert is gezond.”
Bovendien gedragen we ons allemaal weleens zelfvoldaan, arrogant, veeleisend, opschepperig. “Een diagnose stellen is een langdurig proces waarbij we kijken naar terugkerende patronen in gedrag. We betrekken de omgeving van de persoon en stellen na een uitgebreid psychologisch onderzoek een voorlopige diagnose, die bijgesteld kan worden.”
Have a diagnosis made to the psychiatrist
Je baas, ex of een vervelende BN’er wegzetten als narcist is een beetje mainstream aan het worden, zegt Palmen. Mensen zomaar labelen met een persoonlijkheidsstoornis is nogal wat – en waarschijnlijk zelden accuraat zegt Palmen. Ze schreef met een collega een wetenschappelijk artikel over de erosie van de term narcisme.
Als je last hebt van het gedrag van een ander is het wel begrijpelijk diegene een autist, borderliner, psychopaat of narcist te noemen. Maar laat het diagnosticeren aan de daarvoor gecertificeerde psychologen of psychiaters over, door uitgebreid psychiatrisch onderzoek en met betrouwbare meetinstrumenten.
Een narcistisch persoon is niet altijd de charismatische kunstenaar, acteur, of leider. Er zijn twee typen narcisten: de openlijke en de verborgen narcist. Die laatste groep is nog onderbelicht, zegt Palmen. Dit is het type narcisme waar vrouwen vaker onder vallen. Beide soorten zijn egocentrisch, weinig empathisch en denken recht te hebben op een speciale behandeling. De openlijke narcist is extravert, arrogant, dominant en kan zich agressief en exhibitionistisch gedragen.
De verborgen narcist lijkt juist verlegen en mijdt de schijnwerpers. “Ze zijn passief-aggressief, verdragen geen kritiek en zoeken aandacht en erkenning in kleine kring, partner en familie. Ze verwachten volledige loyaliteit van hun kinderen, zijn heel veeleisend en kunnen agressie laten zien zoals psychisch geweld.”
Narcissistic
Mensen die hoog scoren op narcisme zijn complex – het gedrag komt voor uit een diep minderwaardigheidsgevoel dat ondraaglijk voor ze is. Om die gevoelens weg te drukken proberen ze steeds bevestiging te krijgen dat ze slimmer, beter en specialer zijn. Wordt die positie aangevallen of bedreigd, dan is er paniek. Hij of zij zal dan narcistisch uithalen, zegt Palmen, met woede, bedreigingen en soms geweld.
Petra Roelofsen is psychodynamisch therapeut, en schreef het boek Am I crazy? voor mensen die leven met een narcistische partner of ouder.
De ware narcist, zegt zij: loop er met een grote boog omheen.
“Zij leven op de energie van anderen, kunnen het niet uitstaan als een ander beter is. Ze kunnen agressief zijn en hebben vaak plotselinge woedeaanvallen. Liefde voelen en geven is een probleem.”
In haar praktijk ziet ze de partners en kinderen die hulp zoeken, want die lijden onder het gedrag van beide type narcisten – ze kunnen last hebben van burnouts en depressies. “Ze zijn soms ook bang om zelf een narcist te zijn. De eigen tekortkomingen projecteert de narcist op de ander, omdat het ondenkbaar is dat hij zelf een tekortkoming heeft. ‘Jij kunt geen liefde geven, jij haalt altijd oude koeien uit de sloot, jij denkt dat je beter en slimmer bent’, zal een narcist zeggen. Hun partners en kinderen gaan dat ook nog geloven.”
Wil je weten of je zelf hoog scoort op narcisme? Deze test is een goeie, zegt wetenschappelijk onderzoeker Palmen, maar let op: dit is geen officiële diagnose. Een grapje onder onderzoekers, zegt Palmen, is dat een iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis helemaal geen vragenlijsten nodig heeft. “Die zal zeggen: natuurlijk ben ik een narcist, dat is volledig terecht, ik ben toch ook fantastisch?’
Achieved something? You put it on LinkedIn. Is your hair looking good: with a selfie, others should see that right away too. Do you disapprove of someone’s opinion or behavior? Then you speak out. Our society is becoming increasingly narcissistic. Are you one too?
Ranting on social media, threatening politicians because you disagree with them, not accepting responsibility for your mistakes, not tolerating a different opinion – these kinds of expressions can indicate traits of narcissism, says Désiré Palmen.
She is a psychologist and researcher at the Research Group on Violence in Dependency Relations (GIA) at the Center of Expertise Safety and Resilience. She obtained her doctorate on the themes of narcissism, psychopathy, and leadership.
Science has been talking for some time about an epidemic of narcissism that has been going on since the seventies, especially in the Western world, she says. “From a collectivist society, we have moved to an individualistic one, and our values – solidarity, community spirit, and caring for each other – have changed. We now find autonomy, individualism, and being unique more important.”
We are all part of it, she says. “I won an award with my dissertation. Ten years ago, I wouldn’t have put that on LinkedIn, but now I would. That doesn’t make me a narcissist, but it’s more normal to show off your own success.”
Being Complacent is not Yet Narcissism
Narcissism exists in degrees, from extreme to having some characteristics of it. Extreme narcissism is a personality disorder, described in the DSM 5. This type of narcissism falls under psychopathology – these people are convinced to their core that they are superior to others, are egocentric and not empathetic.
Traits of narcissism, says Palmen, and therefore not that extreme form, you could recognize in yourself and others. “It is a fact that there is a clear increase in narcissistic personality traits AND in the pathological narcissistic personality disorder.” That is what American research shows. Thousands of respondents showed that people in their twenties were three times more likely to meet the characteristics of narcissistic personality disorder than people over 65.
Palmen: “Being proud of your achievements, appearance, talent – that is not immediately narcissism. Self-esteem, in which you recognize the good and lesser sides of yourself, and also see and admire the qualities of others, is healthy.”
Moreover, we all sometimes behave in a self-satisfied, arrogant, demanding, boastful way. “Making a diagnosis is a lengthy process in which we look at recurring patterns in behavior. We involve the person’s environment and, after an extensive psychological examination, make a preliminary diagnosis, which can be adjusted.”
Leave Diagnosis to the Psychiatrist
Dismissing your boss, ex, or an annoying celebrity as a narcissist is becoming a bit mainstream, says Palmen. Labeling people with a personality disorder just like that is quite something – and probably rarely accurate, says Palmen. She wrote a scientific article with a colleague about the erosion of the term narcissism.
If you are bothered by the behavior of someone else, it is understandable to call that person an autist, borderline, psychopath, or narcissist. But leave the diagnosing to the certified psychologists or psychiatrists, through extensive psychiatric examination and with reliable measuring instruments.
A narcissistic person is not always the charismatic artist, actor, or leader. There are two types of narcissists: the overt and the covert narcissist. The latter group is still underexposed, says Palmen. This is the type of narcissism that women are more likely to fall under. Both types are egocentric, lack empathy, and think they are entitled to special treatment. The overt narcissist is extroverted, arrogant, dominant, and can behave aggressively and exhibitionistically.
The covert narcissist seems shy and avoids the limelight. “They are passive-aggressive, do not tolerate criticism, and seek attention and recognition in a small circle, partner, and family. They expect complete loyalty from their children, are very demanding, and can show aggression such as psychological violence.”
Narcissistic Outburst
People who score high on narcissism are complex – the behavior comes from a deep sense of inferiority that is unbearable for them. To suppress those feelings, they constantly try to get confirmation that they are smarter, better, and more special. If that position is attacked or threatened, there is panic. He or she will then lash out narcissistically, says Palmen, with anger, threats, and sometimes violence.
Petra Roelofsen is a psychodynamic therapist and wrote the book Am I Crazy? for people who live with a narcissistic partner or parent.
The true narcissist, she says: steer clear of them.
“They live on the energy of others, cannot stand it when someone else is better. They can be aggressive and often have sudden fits of rage. Feeling and giving love is a problem.”
In her practice, she sees the partners and children who seek help, because they suffer from the behavior of both types of narcissists – they can suffer from burnouts and depression. “They are sometimes also afraid of being a narcissist themselves. The narcissist projects his own shortcomings onto the other, because it is unthinkable that he himself has a shortcoming. ‘You can’t give love, you always bring up old stories, you think you’re better and smarter’, a narcissist will say. Their partners and children will also start to believe that.”
Want to know if you score high on narcissism yourself? This test is a good one, says scientific researcher Palmen, but be careful: this is not an official diagnosis. A joke among researchers, says Palmen, is that someone with a narcissistic personality disorder doesn’t need any questionnaires at all. “They will say: of course I am a narcissist, that is completely justified, I am fantastic, after all’?”