Slovenië gaat een niet-bindend referendum houden of het lid blijft van de NAVO. Andere lidstaten kunnen daarop aanslaan, vertellen deskundigen aan NU.nl. Dat komt niet alleen door de gestegen NAVO-norm. Lidstaten zien hun eigen belangen in het geding komen.
De Sloveense premier Robert Golob nam maandag de vlucht naar voren. Hij schreef snel een referendum uit nadat tegenstanders van het NAVO-lidmaatschap een meerderheid kregen. “Het is ‘slechts’ raadgevend, maar wel een teken aan de wand”, zegt Sabine Mengelberg, universitair docent Internationale Veiligheidsstudies aan de Nederlandse Defensie Academie.
De kritiek in Slovenië gaat om meer dan de hoge kosten, ziet ook László Marácz, verbonden aan de faculteit Europese Studies van de Universiteit van Amsterdam. Zo zijn er meer Centraal- en Oost-Europese landen die Rusland niet volledig willen afschrijven. Zuid-Europese landen zijn volgens hem juist vooral bezig met de dagelijkse vluchtelingenstroom.
NAVO-lidstaten hebben dus allemaal zo hun prioriteiten. Ze ervaren de gevaren van Rusland allemaal verschillend. Nu ze daartegen meer moeten bijdragen aan de NAVO, komen hun eigen belangen meer in het geding.
De gevolgen van het Sloveense referendum kunnen verder reiken dan het kleine land van twee miljoen inwoners, denken de deskundigen. Zeker in landen als Slowakije en Hongarije. De landen lijken op elkaar. Ze liggen dicht bij elkaar, delen een geschiedenis met Rusland en behouden, ondanks alle kritiek, hun banden met de Russische president Vladimir Poetin.
‘Voelt als slechte deal’
De EU kwam dinsdag al vijftien NAVO-landen tegemoet. Hun oplopende defensie-uitgaven worden niet opgeteld bij hun begrotingstekorten. Dat geldt niet voor Nederland. Ons land had de uitzondering niet aangevraagd.
Spanje gaat de nieuwe NAVO-norm niet uitvoeren, werd na de top in Den Haag duidelijk. Mengelberg ziet dat dat land al politieke prioriteiten stelt. Premier Pedro Sánchez ligt er onder vuur vanwege corruptieschandalen. Door met zijn vuist op tafel te slaan kan hij aan populariteit herwinnen. Mengelberg: “Buitenlandbeleid is alleen populair als het een politicus uitkomt.”
Oost-Europese NAVO-leden worden met hun kleine overheidsfinanciën hard getroffen, zien de deskundigen. “De Verenigde Staten noemden onze westerse verzorgingsstaat in Europa verwend”, zegt Mengelberg. “Maar de oosterse lidstaten geven een stuk minder uit aan sociale voorzieningen.”
“Om het Trumpiaans te zeggen: voor deze landen voelt het als een slechte deal”, vult Marácz aan. “Hun kleine overheidsfinanciën gaan zo richting projecten waar ze weinig binding mee hebben.” Daarmee doelt de hoogleraar op de geopolitieke ontwikkelingen waarbij de NAVO en de EU zijn betrokken. “Voormalige oostbloklanden zijn vaak pas net EU-lid en willen groeien.”
Rusland is niet enige risico
Daarnaast voelen alle 32 NAVO-lidstaten de Russische dreiging niet even intens. Sommige landen willen minder concreet een kant kiezen, onder meer omdat ze dichter bij Rusland en Belarus liggen. Mengelberg: “Het is voor Nederland makkelijker om zich hard op te stellen tegen Rusland. De oostelijke NAVO-landen worden als eerst geraakt als het misgaat.”
Ook voelen sommige landen zich nog cultureel verbonden. Rusland vormde tot de jaren negentig met veel Oost-Europese staten de Sovjet-Unie. “Ze willen de deur niet volledig dichtslaan”, zegt Mengelberg. Daarnaast zijn enkele landen nog deels afhankelijk van Russische grondstoffen, al is het plan dat de EU na 2027 onafhankelijk is van Rusland.
Voor andere NAVO-leden liggen de risico’s juist ergens anders. De Zuid-Europese landen zijn veel geld kwijt aan de vluchtelingenstroom. Dat wordt niet geheel gefinancierd door de EU. Daarmee dragen ze bij aan de grensbewaking van de NAVO-landen, terwijl het losstaat van het militaire bondgenootschap, vertelt Mengelberg. “Dat is daar een heel groot onderwerp.”
‘Je wil de landen niet kwijtraken’
De deskundigen verwachten vooral dat landen die op Slovenië lijken inspiratie halen uit het referendum. Zoals dus Slowakije en Hongarije: hun leiders springen vaker in de bres voor Rusland. Ze stribbelden onlangs nog succesvol tegen bij een nieuw EU-sanctiepakket tegen Rusland.
Mengelberg vertelt dat er vaker uitzonderingen zijn geweest binnen de NAVO. Zo was Frankrijk tussen 1966 en 2009 alleen politiek betrokken bij de organisatie omdat het een kernmacht was geworden. “Maar Slovenië kan echt geen opt-out bedingen, daar is het land te klein voor.”
Toch zal de NAVO het referendum serieus nemen. “Ze willen een domino-effect voorkomen. Je wil landen niet kwijtraken. Dan ga je misschien wat meer investeren in een land, zoals er een wapenfabriek neerzetten.”
Marácz ziet ook in Roemenië vruchtbare grond voor meer protest tegen de NAVO. “Bij de laatste verkiezingen gingen het over de vraag: leunen we naar het westen of de Russen? Daar kan zo’n referendum ook inspireren tot nieuwe protesten.”
De deskundigen zien dat het referendum zo een duwtje kan zijn voor een domino-effect van meer protest. Niet alleen tegen de gestegen NAVO-norm, maar ook tegen westerse instellingen als de EU en de NAVO als geheel.
Slovenia will hold a non-binding referendum on whether to remain a member of NATO. Other member states may take offense to this, experts tell NU.nl. This is not only due to the increased NATO standard. Member states see their own interests at stake.
Slovenian Prime Minister Robert Golob took the flight forward on Monday. He quickly called a referendum after opponents of NATO membership gained a majority. “It is ‘only’ advisory, but it is a sign of the times,” says Sabine Mengelberg, university lecturer in International Security Studies at the Netherlands Defense Academy.
The criticism in Slovenia is about more than just the high costs, also sees László Marácz, affiliated with the faculty of European Studies at the University of Amsterdam. For example, there are more Central and Eastern European countries that do not want to completely write off Russia. According to him, Southern European countries are mainly concerned with the daily flow of refugees.
NATO member states all have their priorities. They all experience the dangers of Russia differently. Now that they have to contribute more to NATO, their own interests are more at stake.
The consequences of the Slovenian referendum could extend beyond the small country of two million inhabitants, experts believe. Especially in countries like Slovakia and Hungary. The countries are similar. They are close to each other, share a history with Russia and, despite all the criticism, maintain their ties with Russian President Vladimir Putin.
‘Feels like a bad deal’
The EU already accommodated fifteen NATO countries on Tuesday. Their increasing defense spending will not be added to their budget deficits. This does not apply to the Netherlands. Our country had not requested the exception.
Spain will not implement the new NATO standard, it became clear after the summit in The Hague. Mengelberg sees that that country is already setting political priorities. Prime Minister Pedro Sánchez is under fire because of corruption scandals. By pounding his fist on the table, he can regain popularity. Mengelberg: “Foreign policy is only popular if it suits a politician.”
Eastern European NATO members are hit hard with their small government finances, experts see. “The United States called our Western welfare state in Europe spoiled,” says Mengelberg. “But the eastern member states spend much less on social provisions.”
“To put it in Trumpian terms: for these countries it feels like a bad deal,” adds Marácz. “Their small government finances are going towards projects that they have little connection with.” The professor is referring to the geopolitical developments in which NATO and the EU are involved. “Former Eastern Bloc countries are often just EU members and want to grow.”
Russia is not the only risk
In addition, not all 32 NATO member states feel the Russian threat equally intensely. Some countries want to choose a side less concretely, partly because they are closer to Russia and Belarus. Mengelberg: “It is easier for the Netherlands to take a tough stance against Russia. The eastern NATO countries are the first to be hit if things go wrong.”
Some countries also still feel culturally connected. Until the 1990s, Russia formed the Soviet Union with many Eastern European states. “They don’t want to completely close the door,” says Mengelberg. In addition, some countries are still partly dependent on Russian raw materials, although the plan is that the EU will be independent of Russia after 2027.
For other NATO members, the risks lie elsewhere. The Southern European countries spend a lot of money on the flow of refugees. This is not entirely financed by the EU. In this way they contribute to the border control of the NATO countries, while it is separate from the military alliance, says Mengelberg. “That is a very big topic there.”
‘You don’t want to lose the countries’
The experts mainly expect that countries that resemble Slovenia will draw inspiration from the referendum. Such as Slovakia and Hungary: their leaders often jump into the breach for Russia. They recently successfully resisted a new EU sanctions package against Russia.
Mengelberg says that there have often been exceptions within NATO. For example, between 1966 and 2009, France was only politically involved in the organization because it had become a nuclear power. “But Slovenia really cannot negotiate an opt-out, the country is too small for that.”
Nevertheless, NATO will take the referendum seriously. “They want to prevent a domino effect. You don’t want to lose countries. Then you might invest a little more in a country, such as setting up a weapons factory there.”
Marácz also sees fertile ground for more protests against NATO in Romania. “The last elections were about the question: do we lean towards the West or the Russians? Such a referendum can also inspire new protests.”
The experts see that the referendum can be a push for a domino effect of more protest. Not only against the increased NATO standard, but also against Western institutions such as the EU and NATO as a whole.