Kinderartsen zien steeds meer kinderen in de spreekkamer met serieuze gezondheidsproblemen door ernstig overgewicht. Anders dan in de Verenigde Staten blijft het aantal kinderen met overgewicht in Nederland nagenoeg stabiel. Toch maken artsen zich zorgen: “Het is een diepgeworteld probleem.”
Het aantal kinderen onder de zestien jaar met (ernstig) overgewicht bleef in Nederland tussen 1981 en 2024 vrijwel gelijk. In 2024 had ongeveer 14 procent van de jongeren overgewicht. 3,6 procent daarvan heeft obesitas, blijkt uit cijfers van het ministerie van Volksgezondheid.
Alleen onder jongvolwassenen tussen de zestien en twintig jaar is wel een duidelijke stijging, zoals je kan zien in de grafiek hieronder. De rode lijn geeft het percentage van jongeren met obesitas aan.
Ondanks de stagnatie van het aantal kinderen met obesitas omschrijven de artsen de situatie in Nederland als zorgelijk. Kinderobesitas neemt namelijk ernstigere vormen aan, merkt onder anderen obesitasarts Bibian van der Voorn. “Kinderen zijn al op jongere leeftijd zwaarder en zijn dusdanig ziek dat ze de fysieke gevolgen ervan al ondervinden”, zegt ze tegen NU.nl.
Van der Voorn spreekt bijvoorbeeld van tieners met een vervette lever, suikerziekte of hoge bloeddruk door ernstig overgewicht. “Dat zag je tien jaar geleden nog niet in de spreekkamer.” Eerder kwamen de eerdergenoemde aandoeningen vooral voor bij oudere mensen die al langere tijd obesitas hebben. “Diabetes type 2 werd bijvoorbeeld ‘ouderdomssuiker’ genoemd.”
“We zien in het ziekenhuis natuurlijk de extreemste gevallen, kun je denken. Maar het is een duidelijke trend geworden.” En dat is zorgelijk, vindt ook kinderarts-endocrinoloog Erica van den Akker. Want als kinderen op jonge leeftijd al obesitas hebben, leidt dat tot gezondheidsschade die de rest van hun leven blijft doorklinken.
Continu verleiding tot ongezond leven
Obesitas kan een chronische aandoening worden als bij kinderen niet op tijd wordt ingegrepen. Het vetweefsel wordt bij langdurig overgewicht ziek, legt Van den Akker uit. “Een lichaam komt dan in een andere stand te staan, waardoor het meer vet opslaat dan het verbruikt. Ook als iemand dezelfde hoeveelheid eet.”
Maar ingrijpen is niet simpel. Obesitas is een ingewikkelde ziekte die veel verschillende oorzaken kan hebben. Daarnaast benadrukken de experts dat obesitas niet alleen een leefstijlprobleem is dat opgelost kan worden door gezonder te eten en meer te bewegen. Andere mogelijke oorzaken zijn bijvoorbeeld stress, slaaptekort of een hormoonaandoening.
Wel klopt het volgens Van den Akker dat te veel bewerkt voedsel en te weinig beweging belangrijke oorzaken van overgewicht zijn. Volgens Van der Voorn heeft dat vooral te maken met structurele veranderingen in de samenleving. “We hoeven niet meer naar buiten om contact te hebben met anderen. Kinderen hebben meer schermtijd, gamen is aantrekkelijker dan buitenspelen en de elektrische fiets en fatbike zijn populair.”
Verder worden zowel kinderen als volwassenen continu verleid tot ongezond leven, zegt Van der Voorn. Dat zou vooral bij pubers tot problemen leiden en is mogelijk een verklaring voor de stijging van het aantal jongeren met obesitas. “Naast hun school zit bijvoorbeeld een goedkope supermarkt, waar ze in de pauze voor weinig geld een blikje energiedrank en roze koeken kopen. Daar hebben ouders geen grip op.”
Daarnaast hebben kinderen tegenwoordig minder rustmomenten, omdat ze bijvoorbeeld in de avond nog berichten van school krijgen of worden blootgesteld aan andere prikkels op hun telefoon. Dat zorgt ervoor dat de balans tussen ontspanning en inspanning is verstoord en kinderen minder goed slapen. Dat kan invloed hebben op de hormoonhuishouding en hun gewicht.
Meer obesitas in gezinnen met kleinere portemonnee
Bovengenoemde oorzaken kunnen leiden tot overgewicht in alle lagen van de samenleving. Maar de experts zien vooral grote verschillen op sociaaleconomisch gebied. Obesitas komt vaker voor in gezinnen met een kleinere portemonnee. Daar speelt onder meer mee dat gezonde voeding vaak duur is. Daarom hamert Van den Akker op een suikertaks, waardoor groente en fruit goedkoper worden en producten met veel suiker duurder.
Gezinnen die minder te besteden hebben wonen vaak in een wijk met minder mogelijkheden om gezond op te groeien. Het is daar bijvoorbeeld niet veilig voor kinderen om buiten te spelen of alleen naar school te fietsen. Ook kan het aanbod aan naschoolse activiteiten of sportvoorzieningen in de omgeving slecht toegankelijk zijn.
“Ik ken bijvoorbeeld een gezin waarbij de ouders twee banen hebben om rond te komen”, zegt Van der Voorn. “Hun kind kan niet alleen buitenspelen, omdat er veel criminaliteit in de wijk is. Maar zelf hebben ze geen tijd om mee te gaan, waardoor het kind in een sociaal isolement raakt.”
Obesitas en de oorzaken daarvan zijn te lang onderschat in de gezondheidszorg en overheidsbeleid, merken beide wetenschappers op. “Iemand werd pas behandeld als diegene andere aandoeningen kreeg door het overgewicht”, zegt Van den Akker.
Maar daarin is de afgelopen jaren verandering gekomen. Zowel bij maatschappelijke organisaties als in ziekenhuizen is er meer aandacht voor achterliggende oorzaken van obesitas en de behandeling daarvan.
Toch valt er nog veel terrein te winnen, met name op het gebied van het verkleinen van gezondheidsverschillen. Daarvoor kijkt Van der Voorn vooral naar de overheid. “Bijvoorbeeld door te zorgen voor genoeg betaalbare woningen, veiligheid op straat en dat ouders geen dubbele banen hoeven te hebben om rond te komen.”
Ook ideeën als een suikertaks en gezonde voeding op scholen passen in dit rijtje thuis. “Het is een diepgeworteld probleem in de samenleving dat we kunnen bestrijden door de omgeving van kinderen op verschillende vlakken gezonder te maken.”
Pediatricians are seeing more and more children in the doctor’s office with serious health problems due to severe obesity. Unlike in the United States, the number of overweight children in the Netherlands remains virtually stable. Yet doctors are concerned: “It is a deep-rooted problem.”
The number of children under the age of sixteen with (severe) overweight remained virtually the same in the Netherlands between 1981 and 2024. In 2024, approximately 14 percent of young people were overweight. 3.6 percent of these have obesity, according to figures from the Ministry of Health.
There is a clear increase only among young adults between the ages of sixteen and twenty, as you can see in the graph below. The red line indicates the percentage of young people with obesity.
Despite the stagnation in the number of children with obesity, doctors describe the situation in the Netherlands as worrying. Childhood obesity is taking on more serious forms, notes, among others, obesity doctor Bibian van der Voorn. “Children are already heavier at a younger age and are so sick that they are already experiencing the physical consequences,” she tells NU.nl.
Van der Voorn speaks, for example, of teenagers with a fatty liver, diabetes or high blood pressure due to severe obesity. “You didn’t see that in the doctor’s office ten years ago.” Previously, the aforementioned conditions mainly occurred in older people who had been obese for a long time. “Diabetes type 2, for example, used to be called ‘old age sugar’.”
“We naturally see the most extreme cases in the hospital, you might think. But it has become a clear trend.” And that is worrying, according to pediatric endocrinologist Erica van den Akker. Because if children are already obese at a young age, it leads to health damage that continues to resonate throughout their lives.
Continuous temptation to unhealthy living
Obesity can become a chronic condition if children are not intervened in time. The adipose tissue becomes ill with prolonged obesity, Van den Akker explains. “A body then comes to a different position, causing it to store more fat than it consumes. Even if someone eats the same amount.”
But intervention is not simple. Obesity is a complex disease that can have many different causes. In addition, experts emphasize that obesity is not just a lifestyle problem that can be solved by eating healthier and exercising more. Other possible causes include stress, sleep deprivation or a hormonal disorder.
Van den Akker does agree that too much processed food and too little exercise are important causes of obesity. According to Van der Voorn, this is mainly due to structural changes in society. “We no longer have to go outside to have contact with others. Children have more screen time, gaming is more attractive than playing outside, and the electric bicycle and fat bike are popular.”
Furthermore, both children and adults are constantly tempted to live unhealthy lives, says Van der Voorn. This would mainly lead to problems in adolescents and may be an explanation for the increase in the number of young people with obesity. “For example, next to their school is a cheap supermarket, where they buy a can of energy drink and pink cakes for little money during the break. Parents have no control over that.”
In addition, children nowadays have fewer moments of rest, because they still receive messages from school in the evening or are exposed to other stimuli on their phone. This ensures that the balance between relaxation and exertion is disturbed and children sleep less well. This can affect the hormone balance and their weight.
More obesity in families with smaller wallets
The above-mentioned causes can lead to obesity in all sections of society. But the experts mainly see major differences in the socio-economic field. Obesity is more common in families with smaller wallets. One of the factors is that healthy food is often expensive. That is why Van den Akker is pushing for a sugar tax, which would make fruit and vegetables cheaper and products with a lot of sugar more expensive.
Families with less to spend often live in a neighborhood with fewer opportunities to grow up healthy. For example, it is not safe for children to play outside or cycle to school alone. The range of after-school activities or sports facilities in the area may also be poorly accessible.
“For example, I know a family where the parents have two jobs to make ends meet,” says Van der Voorn. “Their child cannot play outside alone, because there is a lot of crime in the neighborhood. But they themselves don’t have time to go with them, which causes the child to become socially isolated.”
Obesity and its causes have been underestimated for too long in healthcare and government policy, both scientists note. “Someone was only treated if they developed other conditions due to being overweight,” says Van den Akker.
But things have changed in recent years. Both social organizations and hospitals are paying more attention to the underlying causes of obesity and its treatment.
However, there is still much ground to be gained, particularly in the area of reducing health inequalities. Van der Voorn is mainly looking to the government for this. “For example, by ensuring enough affordable housing, safety on the streets and that parents do not have to have double jobs to make ends meet.”
Ideas such as a sugar tax and healthy food in schools also fit into this list. “It is a deep-rooted problem in society that we can combat by making the environment healthier for children in various areas.”